نماز، ذکر و تمامی عبادت ها به ویژه هنگامی که با حضور ذهن و توجه عمیق و آگاهی ذهنی انجام شوند، تمرکز فکری عالی را به دنبال دارند. صرف نظر از ارج و مقامی که برای انجام عبادات، در مکاتب الهی در نظر گرفته شده، این اعمال، تمرکز ملموس و قابل توجهی را نیز به دنبال دارند و هر کس به راحتی می تواند چنین تمرکزی را حس و تجربه کند.
اساسا تمام اعمال عبادی انسان، وقتی در درگاه الهی مقبولیت پیدا می كند كه روی آن فكر و تمركز وجود داشته باشد. پیامبر اكرم(ص)می فرمایند: یك ساعت تفكر، بهتر از هفتاد سال عبادت است.
ذكر و عبادت با توجه، پریشانی فكر را به كلی از بین می برد و ذهن و جسم را پالایش می كند، ضمن آنكه آرامش فكری عمیقی را به دنبال دارد. شما اگر افراد عابد را مورد توجه قرار دهید می بینید كه عموما دارای تمركز فوق العاده و آرامش روحی عمیقی هستند.
اولین تاثیری كه ذكر ایجاد می كند تاثیری است كه بر آرامش ذهنی و فكری دارد. خداوند در قرآن كریم می فرمایند: الا بذكر الله تطمئن القلوب" یعنی با ذكر خدا، همه آرامش و اطمینان قلبی ایجاد می شود. بیان مداوم یك ذكر باعث فرو رفتن در لایه های عمیق تر مغز و ارتباط با منشا فكر و شعور خلاق می شود و این منشا فكر به مثابه همان قسمت های عمیق دریاست كه از سكوت و سكون فراوانی برخوردار است.
تاثیرات ذكر چنان فراوان است كه هر عابد و سالكی كه به سیر و سلوك مشغول است، قبل از همه رسیدن به آرامش معنوی را از طریق ذكر فراوان جستجو می كند. خداوند در قرآن كریم،همچنین می فرماید ای كسانی كه ایمان آورده اید، ذكر خدا را فراوان بگویید.
روش مدیتیشن یا مراقبه توصیه می كند واژه ای بی معنا را بگویید تا در این بی معنایی تفكری ایجاد نشود و شما سریع تر بتوانید با شعور خلاق و آگاهی عمیق، مرتبط شوید، اما در مقایسه با ذكر در عرفان شیوه ای ناقص است كه ما در این بحث، به تفاوت این دو و برتری عبادت و ذكر بر مراقبه و مدیتیشن می پردازیم.
مراتب ذكر
ارباب معرفت گفته اند ذكر دارای چهار رتبه است؛ نخست آنكه ذكر بر زبان آید، دوم آنكه علاوه بر زبان قلب نیز ذاكر و متذكر شود، سوم آنكه ذكر خدا چنان در قلب ذاكر جای گیرد و بر آن مستولی شود كه بازگیری توجه قلب از آن مشكل باشد و چهارم آنكه بنده خدا یكسره در ذكر غرق شود، به طوری كه دیگر نه به ذكر و نه به قلب خود توجه دارد.
ذکر در همان مرحله نخستین با مراقبه منافات دارد. در مدیتیشن، مطلب را مدام در ذهن تكرار می كنند و مطلقا لب و زبان تكان نمی خورد. حتی به مراقبه كنندگان توصیه می كنند كه مراقب باشند زبانشان تكان نخورد. حال آنكه در ذكر عرفانی، ذكر، الزاما باید بر زبان جاری شود. شاید این به همان موضوع تلقین به نفس بر می گردد. اگر تلقین به نفس با زبان انجام شود و در ذهن به آن فكر كنیم، آمرانه تر و تاكیدی تر می شود و در ناخود آگاه بهتر نفوذ می كند. همیشه تلقین به نفس با صدای بلند نسبت به تلقین ذهنی، برتری و ارجحیت دارد.
در مرحله دوم، مراقبه وقتی شروع می شود شخص باید مواظب باشد كه فكرش به جایی دیگر نرود و تمام قلبش متوجه ذكرش باشد. عرفا می گویند مهمترین و دشوارترین مرحله فكر، همین مرحله است. مسلما وقتی شما می خواهید تمام توجه خود را متوجه ذكر خود كنید، مدام حواستان پرت و متوجه چیزهای دیگر می شود. اینجا باید فورا برگردید و به ذكر خود معطوف شوید و در این توجه قلبی به ذكر و برگشت فكری به آن، بسیار مداومت كنید. هرگز نباید به ذهن خود اجازه پریشانی و پرسه زدن در هر سو بدهید.
دومین نقص مدیتیشن اینجاست كه شما هنگام بیان مطلب به فكر خود اجازه می دهید كه به هر سو برود. نه از فكر جلوگیری می كنید و نه مجازید متوجه مطلب باشید.
سومین مرحله مرحله ای است كه در آن شخص چنان در ذكر خود فرو رفته كه برایش مشكل است به چیز دیگر فكر كند. این مرحله نشانه آن است كه شخص كم كم به لایه های عمیق تر مغز و به آن آگاهی خالص و ناب دست یافته است.
پس از آن مرحله چهارم است كه شخص، كاملا در ذكر خود غرق می شود و این غرق شدن چنان است كه همان واژه ذكر می تواند حجاب ذاكر شود. یعنی اینكه خود واژه، بی معنا و بی مفهوم می شود و شخص در معنی واقعی آن جاری می گردد.
ذكر، تنها وسیله ای است برای جاری شدن در یك مفهوم است و تمامی مفاهیم و معانی عمیق در عمق ناخود آگاه ما نهفته است. در این منشا فكری و این شعور خلاق و آگاهی ناب، همه چیز نهفته است.
یك تفاوت بزرگ
یك تفاوت اساسی در مدیتیشن و عرفان، تفاوت در "مانترا" و ذكر است. مدیتیتورها می گویند مانترا باید بی معنا باشد تا تفكری ایجاد نشود و ارتباط سریع باشد. عرفا می گویند باید در ابتدا معنی دار باشد، جهت دار باشد هدف دار باشد و پس از تكرار فراوان، ذكر خود به خود حذف می شود و شخص از واژه دور می گردد.
آنها که اهل مراقبه اند می گویند فرآیند پالایش خود به خود صورت می گیرد و شخص، به پاكی درون می رسد. آنها كه اهل تصوف و عرفانند می گویند ابتدا باید معنی و فكر باشد تا القا انجام شود تا پیام های مثبت به درون فرستاده شود و بعد از آن، این مثبت ها به مبارزه با منفی ها برخیزند و درون به این صورت پالایش و پاك شود.
مراقبه یكی از دهها تكنیك در ایجاد آرامش و تمركز است، اما در مقام مقایسه با ذكر عارفانه، ذكر كامل تر و موثرتر است. حضرت محمد(ص)می فرمایند: هر چیزی را حد معینی است مگر ذكر را كه در آن حد و پایانی مقرر نگردیده است.
منبع: عبادت در مقابل مدیتیشن
- ۱ ۰
- ۰ نظر
